artikelen
Weerklank
(13 april 2019)
Vroeger was het gemakkelijk. Als je de psalmen kon spelen
kon je een kerkdienst begeleiden. Iets anders zongen we
niet. En dankzij het hier en daar als standaard gebruikte
koraalboek van Worp konden in sommige kerken de
kerkgangers niet alleen de psalmen meezingen, maar ook
de voorspelen!
De
tijden zijn veranderd. We kregen gezangen, eerst 29, toen
59, daarna 119, en, in 1973, waren het er 491. Sinds het
nieuwe liedboek (‘Zingen en bidden in huis en kerk’) hebben we
1016 nummers, in totaal, inclusief de psalmen, bijna 1300
liederen. In de praktijk blijkt dat trouwens nog niet genoeg, want
daarnaast zingen we hier en daar ook nog uit andere bundels,
zoals de Evangelische liedbundel, Opwekking, of ‘Zangen van
zoeken en zien’.
Weerklank
Bij de redactie van de kerkbode kwam een exemplaar binnen
van een boek met voorspelen en intonaties, bedoeld voor
gebruik bij nog weer een andere liedbundel: ‘Weerklank’. Het
boek verschijnt onder redactie van Dick Sanderman. Ik kende
de bundel niet, maar gezien de bemoeienis van Sanderman
vermoedde ik dat hij uit de wat zwaardere gereformeerde hoek
komt. Sanderman is organist in Rijssen en Hellendoorn en
wordt, op zijn website, wel de Worp van de Biblebelt genoemd.
Weerklank blijkt een zogeheten ‘compilatiebundel’ te zijn. De
meeste liederen zijn ook in andere bundels te vinden. Daartoe
staat voor in het voorspelenboek een heel overzicht van zeven
kolommen waarin bij elk lied is na te zoeken waar het nog meer
te vinden is. Voor omgekeerd zoeken (je hebt een lied en
vraagt je af of het ook in Weerklank staat) wordt naar de
website
www.weerklank.nl
verwezen. Daar kun je bijvoorbeeld
wel zien welke liederen uit het liedboek van 1973 in Weerklank
staan, maar niet rechtstreeks welke uit het boek van 2013. Dat
wordt een tweetraps zoektocht…
Zo’n database is sowieso vandaag de dag handig, ook als je
organist bent in een kerk buiten de Biblebelt, waar het soms
puzzelen is hoe je een bewerking van een bepaald lied kunt
vinden.
Bij wat zoekwerk ontdekte ik dat er hier en daar ook wat
weerstand tegen Weerklank heerst. In bepaalde kerken uit de
kringen waarvoor de bundel bedoeld is vraagt men zich af
waarom we niet genoeg hebben aan de psalmen. En die
moeten dan, uiteraard, niet ritmisch worden gezongen. Worp
blijft daar de standaard.
Voor hen is dit voorspelenboek dus ook niet bedoeld.
Voorspelen
In het boek staan alleen voorspelen en intonaties. Voor het sec
begeleiden van de samenzang bestond al een
begeleidingsbundel.
In het kader van dit verhaal heb ik wat gegrasduind door de
voorspelen en intonaties. Omdat ik het liedboek niet ken had ik
dus soms geen idee welk lied werd ingeleid. En een enkele
keer bleef die onzekerheid, ook ná het doorspelen van het
voorspel, zoals bijvoorbeeld de mooie muziek bij nummer 288
(‘Wees stil voor het aangezicht van God’) van Rien Donkersloot.
Dan is het te hopen dat de gemeente wel weet wat er komt.
In het voorwoord wordt vermeld dat lange voorspelen op veel
momenten in de kerkdienst niet wenselijk zijn. Daarom zijn
sommige bewerkingen eenvoudig in te korten; vaak wordt dat
ook aangegeven. Maar heel veel voorspelen zijn wat mij betreft
nog best aan de lange kant. Voor gebruik tijdens de collecte zijn
ze heel bruikbaar.
Zoals gezegd, ik heb wat gegrasduind. Ik kwam verrassende
muziek tegen, zoals het voorspel bij ‘Ere zij God’ (nu ik het
terug wil zoeken blijkt hoe lastig dat is zonder alfabetische
inhoud en zonder bijbehorend gezangenboek, uiteindelijk
gevonden: nummer 118) van Rien Donkersloot en de inleiding
(van Sanderman) bij ‘Alles wat over ons geschreven is’ (139).
Er zijn er ook, zoals de bewerking bij ‘Wees gegroet gij
eersteling der dagen’ (184), die veelbelovend beginnen, een
beetje Louis van Dijk-achtig, maar uitlopen op nogal voor de
hand liggende sequensjes.
Mooi verrassend, als een barok concerto, klinkt de muziek (ook
van Donkersloot) van ‘Wij leven van de wind’ (208). Mochten
we dat lied bij ons in de kerk een keer zingen na de collecte,
dan ga ik die vast en zeker spelen!
Streven van de redacteur was om bewerkingen te (laten)
maken die ook op een orgel met één klavier kunnen worden
uitgevoerd. Daar is hij voor een groot deel in geslaagd. Zoals
zelfs in een trio, een heel mooie omspeling van ‘Jezus ga ons
voor’ (447) van de hand van Jaap de Wit, die ook tekende voor
een heerlijk voorspel bij ‘Op U mijn Heiland blijf ik hopen’(112)
en een fijne inleiding op ‘U kennen, uit en tot U leven (54).
Slot
Kortom, een boek met veel mooie, goed bruikbare en speelbare
muziek. Het idioom is toegankelijk, maar dat wil niet zeggen dat
het doorsnee klinkt, of als middle of the road, te makkelijk in het
gehoor. Soms horen we verrassende harmonieën en
samenklanken. Maar ook zij die de liedbewerkingen van
mensen als Walther en Pachelbel kennen, of de stukken uit
‘Oude Meesters’, zullen zich zeker in de bundel thuis voelen.
Soms is het lastig dat je halverwege een bewerking van twee
bladzijden moet omslaan, en het computernotatieprogramma
laat af en toe een kruis of mol weg die er normaal gesproken
wel zou hebben gestaan.
Wat mij nu rest is een systeem te bedenken waarmee ik
bepaalde mooie voorspelen bij een lied terug kan vinden als bij
ons dat lied eens aan de orde zou zijn.
En voor organisten in kerken die uit ‘Weerklank’ zingen vind ik
deze voorspelenbundel zonder meer verplichte kost. Aan te
schaffen door hen zelf, of, nog beter, door hun kerkenraad!
Kees Steketee
Dick Sanderman (red.)
Weerklank Voorspelen en intonaties
ISBN: 978-90-239-5578-8
400 blz. € 125,00