artikelen   

>  STARTPAGINA
>  ARTIKELEN

Organisten
(24  januari 2009)

Het is maandag 22 december 2008.
Ten huize van Reinder Tuitman spreken
we met drie vertegenwoordigers van de
Gereformeerde Organisten Vereniging
(GOV). De afspraak is op verzoek van de
drie heren gemaakt. Ze willen aandacht
vragen voor de vergrijzing van het
organistenbestand in onze kerken.

En inderdaad, ik, die mezelf nog steeds een jonge
jongen voel (maar dat met mijn 54 jaar natuurlijk
niet ben) voel me dat des te meer bij de drie
bestuurders die een gemiddelde leeftijd
van 70 jaar hebben.
We spreken met Wim Dalmaijer (net afgezwaaid
organist in Uithuizermeeden), Frits Hijszeler (in
zijn werkzame leven gemeente-ambtenaar, daarnaast
organist en sinds 1990 secretaris van de
GOV) en Herman Zandt (organist en orgeldeskundige
en dat dan met name op het gebied van de
orgelgeschiedenis).

Geschiedenis
In 1931 werd de GOV opgericht, met als doel “het bevorderen van het orgelspel in de
gereformeerde kerken.”
In de begintijd was het al dan niet ritmisch zingen van de psalmen een heikele kwestie die de
gemoederen danig bezig hield.
Naast de GOV was (en is) er de KNOV, de Koninklijke Nederlandse Organisten Vereniging. Waar
de GOV vooral (logisch) gereformeerde organisten als leden heeft, zijn dat bij de KNOV met
name hervormde organisten.
Een ander verschil is dat bij de KNOV er over het algemeen meer vakorganisten, beroepsmusici,
lid zijn.
Omdat bij beide verenigingen de ledentallen teruglopen worden ze gefuseerd. Nou is dat niet
zomaar een bij elkaar voegen van de ledenbestanden: GOV + KNOV = een heel nieuwe club.
Er is van oudsher een verschil in sfeer tussen de twee, die ook blijkt uit beider
verenigingsorganen. Daarom blijven de maandbladen naast elkaar bestaan. De leden van de
nieuwe vereniging kunnen kiezen welk van de beide bladen ze willen ontvangen.
Omdat er nogal wat organisten lid zijn van beide verenigingen zal het totaal ledental van de beide
clubs overigens niet hetzelfde zijn als een optelsom van de oude bestanden.

Situatie nu
Langzamerhand komen we aan het doel van ons gesprek. De vergrijzing onder de organisten, het
gebrek aan goede kerkmusici.
Volgens de Kerkorde worden kerkmusici door de kerkenraad aangesteld (eventueel als
ambtsdrager) om de kerkdiensten “muzikaal vorm te geven”. In de praktijk gaat het heel anders.
Veel kleine kerken zijn al blij als er überhaupt ‘een’ organist zit.
Waar kleine gemeenten geen eigen voorgangers meer hebben, maar er dan wel mee bezig zijn
om dat probleem op te lossen, laten ze het probleem van ‘geen-eigen-organist-hebben’ liggen.
Zandt wijst er op dat bij de Reformatie de gedachte vooral was dat we niet op de Katholieken
wilden lijken. “Geen muziek!” was zo’n beetje het devies. Daardoor is kerkmuziek niet in ons
denken verankerd, vindt hij.
Dalmaijer zegt dat kerkenraden hun verantwoordelijkheid moeten nemen: “Een organist kan een
dienst maken of breken. Hij speelt in dienst van de eredienst. Maar hij is altijd een soort
bijhanger, die door het achterdeurtje binnenkomt.”
Volgens Zandt gaat het al fout bij de kerkorganisatie: Het bestuurssysteem van onze kerken is
presbyteraal (met zelfstandig opererende kerkenraden) en niet episcopaal, waarbij centraal
afspraken zijn gemaakt. “Iedereen kan zijn eigen gang gaan…”
Hijszeler vertelt over pogingen om contact te krijgen met kerkenraden. Er is door middel van een
enquête geprobeerd te onderzoeken hoe het met het organistenbestand is gesteld. De respons
was eigenlijk bedroevend laag.
Organisten worden door kerkenraden vaak als vervelende jongens gezien die veel te zeuren
hebben.
Opvallend vindt men het dat in kerkenraden wel de vertegenwoordigers van het Woord zitting
hebben, maar doorgaans niet de vertegenwoordigers van de Toon.

Toekomst
We vragen wat er nou echt zou veranderen als alle mensen die als organist functioneren in de
kerken lid zouden worden van de organistenvereniging.
Het woord ‘vergrijzing’ valt weer, en dat er geen jeugd meer bij komt.
En dat er bij de vergaderingen van de vereniging altijd maar een lage opkomst is: van de leden
komt maar een klein percentage op de bijeenkomsten, terwijl er toch soms heel interessante
zaken worden besproken en gedemonstreerd. En dat alles onder het motto (door Dalmaijer
verwoord): ‘ontmoeting, spelen, informatie’.
Onze voorzichtige conclusie is dat het probleem dan alleen nog maar erger kan worden. De
meeste organisten zijn geen lid van de club, en zij die dat wel zijn komen niet naar de
vergaderingen.
We vragen ook wat de heren als taak zien voor de Protestantse Kerkbode in dezen.
Dalmaijer vindt dat het organistschap een zaak van de kerken is en dus ook van de kerkelijke
organen. En dat lidmaatschap van de vereniging, ach, heel de maatschappij lijdt onder de
individualisering in deze tijd.
“Maar is het zo rampzalig in onze erediensten? Wordt er zo beroerd gespeeld, en als dat zo is, kan
een vereniging waar die spelers dan geen lid van zijn daar ook maar iets aan veranderen?”
vragen we ons af.

Actie
Hijszeler wil jongeren motiveren om organist te worden. De jeugd moet weer leren hoe interessant
een orgel is. Als je kinderen laat zien hoe een orgel werkt zijn ze over het algemeen zeer onder de
indruk. Het is een eigenlijk een machtig mooi apparaat…
En predikanten moeten, aldus Zandt, niet alleen leren preken, maar ze moeten ook muzikaal en
liturgisch geschoold worden!
Dalmaijer ziet wel een lichtpuntje. In Uithuizermeeden hield men een kerkdienst, ter gelegenheid
van de sterfdag van orgelbouwer Hinsz, in de stijl van diens tijd. “Wat is er, gelukkig, veel
veranderd: meer symbolen, de paaskaars, we zijn veranderd van godsdienstoefening naar
eredienst!”
Maar hoe we nou echt kunnen voorkomen dat er over enkele tientallen jaren geen organisten
meer zijn weten we, ook na dit gesprek, nog niet.
En de heren zelf weten het eigenlijk ook niet.
Je krijgt een beetje de indruk dat de kerken een houding hebben van “na ons de zondvloed…” We
zien het wel hoe het gaat, en anders maar niet.
Daarvoor heb ik, in een cynische bui, best nog wat begrip ook: Bij ik-weet-niet-hoeveel
gebeurtenissen, concerten, kerkdiensten, kijken mensen om zich heen en maken zich druk om
het feit dat er zo weinig mensen zijn, of zo weinig jonge mensen, en daarmee bederven ze
gedeeltelijk hun eigen welbevinden bij die bijeenkomst.
Als die bijeenkomsten, waar ik zo graag kom, niet meer worden georganiseerd als ik er niet meer
ben, is dat misschien jammer voor mijn nageslacht. Maar wat zal ik me daarover druk maken,
wetend dat dat nageslacht daarin toch niet geïnteresseerd is?
Kortom, als de jeugd zich geen zorgen maakt over de kerkmuzikale toekomst, wat zullen wij
daarover dan wakker gaan liggen?
Maar dat je er als kerkmuzikant niet echt blij van wordt moge duidelijk zijn…

Kees Steketee
 

>  STARTPAGINA
>  ARTIKELEN