artikelen 

>  STARTPAGINA
>  ARTIKELEN

De ware Judas ?
(17 maart 2007)

Zelfs wie niets heeft met kerk of geloof kent de
figuur Judas.
Judas Iskariot om precies te zijn.
Hij die Jezus verraden heeft. In de nieuwe
bijbelvertaling hij die Jezus heeft uitgeleverd.
Het staat er steeds bij. Eigenlijk is dat het enige
wat we weten, en waaraan we dus ook direct
denken als we het over Judas hebben.
Maar wie was hij, waarom deed hij wat hij deed,
en wat zou er gebeurd zijn als hij Jezus niet had
verraden, vooruit, overgeleverd? Had hij dan
echt, zoals de tekstschrijver van Jesus Christ
Superstar suggereert, Jezus’ plan gefrustreerd?
Moeten we hem eigenlijk niet dankbaar zijn dat
hij geholpen heeft het lijdensverhaal zijn loop te
doen hebben?
Allemaal vragen die mij, en ik vermoed velen
met mij, met name in deze tijd van het jaar bezig
houden.

Ook de theoloog Bert Aalbers (1946) stelde zich die vragen. In 2001 promoveerde hij op het
fenomeen van de beeldvorming van Judas.
Vorig jaar verscheen, mede naar aanleiding van de publicatie van het Judasevangelie, én op
verzoek van de uitgever, een gepopulariseerde versie van zijn dissertatie, waarin ook de tekst van
dat Judasevangelie is opgenomen. Als titel koos Aalbers “De ware Judas”, overigens zonder
vraagteken. De ondertitel van het boek is “Nieuw licht op een duister figuur”.

Belangrijkste figuur
“In zekere zin is Judas naast Jezus de belangrijkste figuur uit het Nieuwe Testament.” Met dit citaat
van Karl Barth begint Bert Aalbers het voorwoord van zijn omvangrijke boek.
Al jaren was hij gefascineerd door de figuur van Judas Iskariot. Ook hij zat met vragen als: “Hoe
komt een leerling van Jezus ertoe om Hem te ‘verraden’? Wat bezielde hem? En waarom kreeg hij
berouw? En wat bracht hem ertoe zelf een einde aan zijn leven te maken?” (blz. 9-10)
Aalbers zoekt hartstochtelijk naar antwoorden, en hij neemt de lezer mee op zijn zoektocht. Die
mondt uit, aan het eind, in één pagina waar de resultaten van het onderzoek worden verwoord. Het is
verleidelijk om direct die laatste pagina op te slaan, en ik moet bekennen dat ik dat ook deed. Toen
ik daarna het boek las kwam ik tot de voorzichtige conclusie dat de antwoorden op het onderzoek
een stuk minder interessant en opzienbarend waren dan het onderzoek zelf. Het boek leest
bijzonder prettig, zet de lezer tot nadenken en werpt een soms verrassende blik op zaken waar je als
kerkganger, gelovige, of gewoon belangstellende bijbellezer zo makkelijk overheen leest. En zoals
vaak met het evangelie is het zo mooi dat er vier zijn: uit het ontbreken van bepaalde passages in
het ene evangelie of juist de uitgebreider vertelde gedeelten in het andere kunnen ook weer
allerhande conclusies getrokken worden. Maar soms gaat die conclusie niet verder dan de
constatering dat de ene evangelist een bepaald detail kennelijk minder interessant vond dan de
andere…

Citaten
Het feit dat veel mensen met de figuur Judas in hun maag zitten blijkt uit allerlei citaten die Aalbers,
als illustratie en zonder commentaar, opneemt. Van televisiepresentatoren tot filmmakers, van
schrijvers tot (uiteraard) theologen, van gelovigen tot overtuigde atheïsten. Deze citaten werken
tevens als een soort relativering van de soms vergaande onderzoeksteksten.
Zo gaat het uitgebreid over de vertaling van het Griekse werkwoord ‘paradidoomi’. Betekent dat nou
‘verraden’, of is het meer ‘overleveren’? In een citaat van ene Henk van den Heuvel lezen we dan de
vraag aan Aalbers of hij vindt dat “Anne Frank en haar familie niet verraden zijn, maar overhandigd
aan de Duitsers.” (blz. 58)
Soms worden citaten ook gebruikt als illustratie voor het tegendeel. Uit het werk van Maarten ’t Hart:
“De apostel Paulus heeft nooit één woord over Judas neergeschreven. Blijkbaar wist hij niets af van
diens verraderlijke kus.” (blz. 189) Aalbers schrijft, maar dan gaat het over het al dan niet aanwezig
zijn van Judas bij het Avondmaal, dat het niet apart vermelden van Judas’ aanwezigheid geen
bewijs is voor zijn áfwezigheid. Een vanzelfsprekende zaak hoeft immers niet expliciet te worden
genoemd.
 “De vraag of hij erbij was, is blijkbaar het probleem van de uitleggers, niet van de evangelisten.”
(blz. 191)

Kus
Uiteraard komt ook de kus aan de orde. En ook het ontbreken daarvan in het evangelie van
Johannes. Het gaat dan ook over de historiciteit van de kus. Zo zou hij onwaarschijnlijk zijn (Judas
had tevoren immers nog aan tafel gezeten met Jezus) en ook overbodig (degenen die Jezus
moesten grijpen kenden hem heus wel). Er zijn eigenlijk “geen argumenten (…) om de historiciteit
te funderen, maar evenmin om die af te wijzen” lezen we, enigszins teleurgesteld. (blz. 292)
Aalbers bespreekt zeven interpretaties van de judaskus, van zeer negatief tot positief: “toch een
teken van vriendschap en verbondenheid.” (blz. 253)
Aan het negatieve zit nog een ander aspect dan men zou vermoeden: “een rabbi kust wel zijn
discipel, maar het omgekeerde wordt als een impertinentie gezien.” (blz. 293)

Conclusie
“Het beeld van Judas, dat in het Nieuwe Testament steeds negatiever trekken krijgt, wordt in de
eeuwen daarop in steeds feller kleuren bijgeschilderd. Verguizing is zijn deel. Als reactie worden in
de twintigste eeuw pogingen gedaan om Judas te rehabiliteren en soms zien we de balans
doorslaan naar de andere kant.” (blz. 435)
Aalbers vindt die rehabilitatie niet nodig en niet terecht. Judas is dan wel geen ‘verrader’, “maar wel
de eerste in de rij van hen die Jezus overleveren.” (blz. 436) Hij concludeert dat elke discipel een
Judas kan worden. “Het was immers geen buitenstaander die Jezus overleverde, maar één van de
twaalf…” (blz. 443)

Over “De ware Judas” zou veel en veel meer te zeggen zijn dan in het bestek van dit artikel mogelijk
is. Eigenlijk kom ik niet verder dan het aanstippen van een paar kleine puntjes uit het boek. Mijn
persoonlijke conclusie is dat Aalbers een uiterst lezenswaardig en interessant boek heeft
geschreven.
Maar mijn vraagteken achter de ware Judas heeft hij nog niet echt weg kunnen nemen.

Kees Steketee

Bert Aalbers: De ware Judas, nieuw licht op een duister figuur
Kok, Kampen, 2006, 496 blz.

>  STARTPAGINA
>  ARTIKELEN